Onderwijs tijdens de coronacrisis

Door de coronacrisis zijn onderwijsinstellingen gesloten en volgen de meeste studenten digitaal onderwijs. Ook op de Vrije Universiteit Amsterdam volgen studenten het onderwijs alleen online en worden tentamens op verschillende manieren digitaal afgenomen. Vakken worden bijvoorbeeld getentamineerd via het inleveren van een word-bestand of mondeling via Zoom. Bij sommige vakken is sprake van surveillering via speciale software, ook wel online proctoring genoemd. Waar moet dan op worden gelet in verband met de privacy?

De verwerking van persoonsgegevens

Uit beeldbellen en proctoring kan veel informatie van de student worden achterhaald, waaronder informatie die zeer gevoelig kan zijn. Niet alleen wordt de gezondheidstoestand of woonsituatie van de student zichtbaar, ook maakt bijvoorbeeld een ‘kruisje’ aan de muur waarneembaar welke religie de student aanhangt. Dit zijn mogelijk bijzondere persoonsgegevens waarvoor uitdrukkelijke toestemming nodig is van de student indien de onderwijsinstelling deze gegevens wilt verwerken. [1]

Uitdrukkelijke toestemming

Om toestemming rechtsgeldig te kunnen verlenen, moet de student eerst geïnformeerd zijn. Dit betekent onder andere dat duidelijk moet zijn voor de student welke gegevens de onderwijsinstelling gaat verwerken en voor welke doeleinden dit gebeurt. [2] Ook zal in begrijpelijke taal moeten worden uitgelegd of de gegevens met derden zullen worden gedeeld en hoelang de gegevens zullen worden bewaard. De gegevens zullen immers ook worden opgeslagen (en dus verwerkt) door het bedrijf van de software die voor beeldbellen of proctoring wordt gebruikt. De onderwijsinstelling is dan ook verantwoordelijk voor de keuze van een betrouwbare softwareleverancier. [3]

Toestemming moet ook vrijelijk zijn gegeven, hetgeen inhoudt dat de student de vrije keuze moet kunnen hebben om toestemming te weigeren zonder dat hij/zij daar nadelige gevolgen van ondervindt. Het is echter de vraag of toestemming vrijelijk kan worden gegeven wanneer de student studievertraging zal oplopen indien hij/zij geen toestemming geeft. Studenten kunnen zich momenteel in een moeilijke thuissituatie bevinden, waardoor het voor hen niet wenselijk is dat er thuis wordt meegekeken. Er zal dan een alternatief geboden moeten worden.

Noodzakelijk?

Bovendien zal elke onderwijsinstelling van tevoren moeten nagaan of het noodzakelijk is om gebruik te maken van beeldbellen en proctoring. Is het afleggen van een tentamen ook mogelijk door middel van een werkstuk of een openboektentamen? Dan verdient dat de voorkeur. Wanneer het wél noodzakelijk is om gebruik te maken van beeldbellen en proctoring, zal gekozen moeten worden voor de vorm die het minste inbreuk maakt op de privacy. Zo bestaat er software die oogbewegingen registreert en opslaat, een vorm van proctoring die zeer ingrijpend is en daarom niet altijd noodzakelijk.

Zorgen

De Autoriteit persoonsgegevens (AP) heeft een grote hoeveelheid signalen van ouders, docenten, leerlingen en studenten ontvangen die zich zorgen maken over de persoonsgegevens die worden verzameld bij digitaal thuisonderwijs tijdens de coronacrisis. Voorts is door jongerenorganisaties op 28 april 2020 een brandbrief gestuurd naar scholen, het ministerie van Onderwijs en de Tweede Kamer. De AP heeft daarom aangekondigd dat zij zullen nagaan bij onderwijsinstellingen of deze de privacy wel goed op orde hebben. ‘Alle leerlingen moeten zonder stempel kunnen opgroeien. Hun privacy is van groot belang en wordt extra beschermd in de privacywetgeving. Onveilige oplossingen kunnen risico’s opleveren voor de toekomst van leerlingen. Deze dataverwerking mag geen ondergeschoven kind van de coronacrisis worden. Wij wijzen onderwijsinstellingen er daarom op zorgvuldige keuzes te maken en ondersteunen hen hierin met een aantal tips’, aldus Katja Mur, bestuurslid van de AP.

[1] In beleidsregels uit 2016 over cameratoezicht is uiteengezet dat de Autoriteit Persoonsgegevens camerabeelden van een persoon niet als bijzondere persoonsgegevens beschouwen vanwege opportuniteitsredenen, behalve indien de verwerking van camerabeelden identificatie tot doel heeft omdat het ‘ras’ blootlegt. In de AVG staat dat verwerking van foto’s niet systematisch mogen worden beschouwd als de verwerking van bijzondere persoonsgegevens, maar in welke gevallen wél sprake is van bijzondere persoonsgegevens is niet duidelijk.

[2] Doeleinden zouden kunnen zijn: de identificatie van de student en fraudecontrole.

[3] Zoom is bijvoorbeeld herhaaldelijk negatief in het nieuws geweest vanwege een gebrekkig privacybeleid en meerdere beveiligingsproblemen. Zie bijvoorbeeld https://www.rtlnieuws.nl/tech/artikel/5074221/videobel-app-zoom-stopt-stiekeme-datadeling-met-facebook.