Het delen van telecomdata in de strijd tegen corona

Met de versoepeling van de coronamaatregelen mogen mensen sinds 1 juni 2020 weer naar het café, museum en de bioscoop. Het RIVM wil daarom een systeem hebben waarmee snel in kaart kan worden gebracht hoe mensen zich verplaatsen, zodat aanpassingen aan de coronamaatregelen tijdig kunnen worden bepaald bij een eventuele toename van het aantal besmettingen in een gebied. Het kabinet heeft op 29 mei 2020 een (nood)wetsvoorstel ingediend bij de Tweede Kamer die dit mogelijk maakt: het RIVM mag tijdelijk gebruik maken van telecomdata.

Telecomdata

Telecomdata zijn afkomstig van de antennes op de zendmasten die in Nederland staan. Om bijvoorbeeld een telefoongesprek te kunnen opzetten, moeten telecomaanbieders als T-Mobile weten via welke mast een telefoon bereikt kan worden. Zo wordt veel bekend over een persoon: niet alleen met wie wordt gebeld, maar ook bijvoorbeeld waar diegene op zaterdagavond is en naar welke kerk op zondagochtend wordt gegaan. Telecomdata zijn dus gevoelige verkeers- en locatiegegevens waarmee zorgvuldig moet worden omgegaan.

Het wetsvoorstel

In de Telecommunicatiewet is bepaald dat telecomgegevens die in handen zijn van de telecomaanbieders niet zomaar mogen worden gedeeld met de overheid. De Europese e-Privacyrichtlijn, van toepassing wanneer persoonsgegevens uit mobiele apparaten worden verwerkt, bevat echter in artikel 15 een uitzonderingsmogelijkheid voor het treffen van wettelijke maatregelen indien dat ‘in een democratische samenleving noodzakelijk, redelijk en proportioneel is ter waarborging van de nationale veiligheid’. Het ingediende (nood)wetsvoorstel is zo’n wettelijke uitzonderingsmaatregel en betreft een wijziging van de Telecommunicatiewet. In het wetsvoorstel is bepaald dat telecomaanbieders kunnen worden verplicht om informatie te verstrekken aan het RIVM. Bij deze informatie gaat het niet om verkeers- en locatiegegevens, maar om daarvan afgeleide informatie: tellingen per uur en per gemeente van het totaal aantal mobiele telefoons dat daar aanwezig is vanuit welke gemeente. De bepaling is verbonden aan de bestrijding van het coronavirus en vervalt na maximaal één jaar. In de noodwet is echter een mogelijk opgenomen om de geldigheidsduur telkens met maximaal twee maanden te verlengen middels een besluit van de regering.

Anoniem?

Volgens het kabinet zijn de betreffende gegevens geanonimiseerd en dus niet herleidbaar tot individuele personen. Ook de Raad van State, adviesorgaan van de regering, onderschrijft in haar advies over het wetsvoorstel dat van de verkeers- en locatiegegevens afgeleide informatie geen persoonsgegevens betreffen.

Op grond van de AVG moet ook bij de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) om advies worden gevraagd. Hoewel de AP zich nog niet over wetsvoorstel heeft gebogen [1], heeft de autoriteit reeds aangegeven in een persbericht dat de kans op herleidbaarheid van de gegevens tot (groepen van) individuele personen aanwezig is. De AP vindt dan ook dat de gegevens niet als anonieme gegevens kunnen worden beschouwd. Daarbij wordt benadrukt dat telecomdata veel waard zijn en dat er partijen zijn die deze gegevens willen bemachtigen. Zij kunnen met enige rekenkracht en beschikbare databronnen de gegevens herleiden naar individuele personen.

Kritiek

Terwijl het nog afwachten is op het advies van de AP, heeft een aantal partijen uit de Tweede Kamers inmiddels kritiek geuit en zijn er nog heel veel vragen over het wetsvoorstel. Mijns inziens is dit wetsvoorstel zeer ingrijpend, temeer omdat iedereen tegenwoordig een mobiele telefoon heeft en niemand de maatregelen kan weigeren. Bovendien vind ik het opmerkelijk dat deze maatregelen in het leven worden geroepen zodat snel kan worden gehandeld, maar de nog niet ‘geanonimiseerde’ verkeers- en locatiegegevens mogen wel maximaal een jaar lang worden bewaard. Ik ben benieuwd of het wetsvoorstel een meerderheid zal krijgen in zowel de Tweede als de Eerste Kamer. De huidige voortgang van het wetgevingsproces van het wetsvoorstel is te vinden op de website van de Tweede Kamer.

[1] De AP heeft wél een advies uitgebracht over een eerdere versie van het wetsvoorstel: https://autoriteitpersoonsgegevens.nl/sites/default/files/atoms/files/advies_telecomdata_corona.pdf.