Gastblog Cees Zwinkels | De rechtstaat: de gestandaardiseerde burger

Door Cees Zwinkels, ICT-jurist

China

President Xi Jingping, een zeer ervaren bestuurder, heeft zelf bedacht wat de impact van de ‘vierde industriële revolutie’ is. Hij heeft zijn ‘mandarijnen’ geleerd wat de macht van de grote getallen is. Registreer allereerst van miljoenen onderdanen de identificatiegegevens in combinatie met data over hun internetgedrag. Stap 2 is het opbouwen van risicoprofielen in talloze domeinen. Denk aan bijvoorbeeld aan het gebruik maken van gezondheidszorg, het rijgedrag in het verkeer, het betalen van belastingen en van leningen. Maak drie risicoprofielen (laag, midden en hoog gescoord). Stap 3 is het toepassen van een sociale kaart per burger met scores binnen de gedefinieerde risicogebieden. Vervolgens kunnen straffen uitgedeeld worden op basis van het gescoorde risicoprofiel. Burger A mag niet meer het land uit. Burger B krijgt geen leningen meer verstrekt. Burger C moet zijn rijbewijs inleveren. Dit is geen theorie, dit is inmiddels praktijk op grote schaal!

Controlsystemen in Nederland

Zijn wij in staat in Nederland ook controlsystemen naar analogie van de Chinese sociale kaart te gaan hanteren om ‘goede’ van ‘slecht’ presterende burgers te onderscheiden, en ze vervolgens voor hun gedrag te gaan corrigeren? Het antwoord is ja. Er is een groeiend stelsel van basisregistraties in Nederland en de EU. Een deel is op wet – en regelgeving gebaseerd, een deel niet. Deze systemen worden steeds fijnmaziger gekoppeld aan andere systemen, nationaal en internationaal.

Ik ga ervan uit dat wij (de ‘natuurlijke personen’) nog steeds willen weten welke persoonsgegevens over ons verwerkt worden, zeker als deze gebruikt worden voor besluitvorming over ons. Denk bijvoorbeeld aan het voorbeeld dat je een keer de motorrijtuigenbelasting niet betaalt, de OV-card niet hanteert of een studielening te laat aflost. In hoeverre komt deze informatie terecht in andere systemen? En welke consequenties voor de student of burger in kwestie kunnen daaraan verbonden worden? Dit, op basis van toepassing van wet- en regelgeving en interne afspraken.

De EU kent – naar mijn mening – als enige in de wereld een rechtstelsel, op grond waarvan de inwoners breed en diep vragen mogen stellen over de controlsystemen, welke op hen van toepassing zijn of worden. De Algemene verordening gegevensverwerking (lees AVG) bevat helaas niet zo veel krachtige instrumenten, die wij kunnen gebruiken om een werkelijk inzicht te krijgen in wat er met onze persoonsgegevens gebeurt. Ik adviseer een ieder, wiens persoonsgegevens worden verwerkt, minimaal één keer per jaar (dat schijnt al veel te zijn voor de meesten onder ons) zich af te vragen of er over zijn persoon besluiten worden genomen op basis van de over hem/haar specifiek geregistreerde gegevens. Hierbij de volgende onderzoeksvragen voor de persoonlijke actie minimaal één keer per jaar!

Kan ik de persoonsgegevens, die over mij verwerkt worden in dit domein, inzien?

In welke (basis) systeem worden mijn gegevens verwerkt? Gaat het om slechts één systeem? Of gaat het om een systeem met koppelingen naar minimaal vijf andere systemen?

Kan ik de gegevens maar gedeeltelijk inzien, omdat de belangen van derden beschermd niet mogen worden geschaad?

Krijg ik überhaupt niet de beschikking over specifieke gevoelige gegevens, omdat de betrokken partij (bijvoorbeeld een persoon met een beroepsgeheim) daarvoor geen toestemming geeft?

Vraag ik zo veel gegevens, dat de betreffende instantie een beroep kan doen op overmacht (te veel uitzoekwerk en binnen te korte tijd)?

Worden mijn geregistreerde persoonsgegevens gebruikt om profielen op te bouwen?

En worden aan de hand van de profielen al dan niet geautomatiseerde besluiten over mij genomen?

Aarzel niet om de oefening met vragen binnen een specifiek domein eens een keer uit te voeren. En wissel ervaringen uit met elkaar. Bedenk wat je met de nieuwe informatie gaat doen. Alternatieven zijn er in onze rechtstaat voldoende : Bloggen, publiceren, nader onderzoek doen, kamervragen stellen en zo verder.

In de EU is de CPC (Communistische Partij China) gelukkig nog niet de baas! In die situatie bepaalt een kleine elite wat onze rechten en vooral plichten zijn.