Drie maal drie is geen zes

De Nederlandse Pippi doet niet meer haar eigen zin. De zinnen ‘twee maal drie is vier’ en ‘die doet haar eigen zin’ uit het iconische intro lied van Pippi Langkous worden namelijk aangepast. Deze zinnen zijn vertalingen van de Duitse versie van het lied uit 1969, en komen niet overeen met de originele Zweedse tekst. Ze worden daarom verandert in: ‘Hier komt Pippi Langkous, dat is namelijk mijn naam’ en ‘Hier is meneer Nilsson, dat is namelijk zijn naam.’ Al jaren voeren de erfgenamen van de inmiddels overleden schrijfster van het lied, Astrid Lindgren, rechtszaken tegen de verkeerde vertaling van het lied en vorig jaar kregen ze van het gerechtshof in Hamburg gelijk. Maar hoe zit dit juridisch? Wie bepaalt hoe een lied vertaalt mag worden? Auteursrecht op muziek Zowel de bladmuziek als de tekst van een lied kunnen auteursrechtelijk beschermde werken zijn, indien deze een eigen oorspronkelijk karakter en persoonlijke stempel van de maker bezitten. Met andere woorden, als de tekst origineel en creatief is, dan is het een auteursrechtelijk beschermd werk. De schrijver van de tekst wordt gezien als de maker van het werk en is daarmee de auteursrechthebbende. Dit houdt in dat de schrijver het exclusieve recht heeft om te bepalen waar, wanneer, en door wie de tekst wordt gebruikt. Het auteursrecht ontstaat automatisch. De schrijver hoeft de tekst dus niet ergens te registreren.

In het geval van Pippi Langkous is Astrid Lindgren de auteursrechthebbende. Zij maakte dan ook veelvuldig gebruik van haar auteursrecht. Zo overwoog ze bijvoorbeeld de auteursrechten op de Franse vertaling van Pippi Langkous terug te nemen omdat de Fransen van Pippi een meisje hadden gemaakt dat de naam Fifi droeg. De Fransen hadden dit gedaan omdat de naam Pippi hen te veel aan urine deed denken, maar Lindgren was het hier niet mee eens. Daarnaast heeft zij zich altijd actief bemoeid met de televisie- en filmbewerkingen van haar boeken. Zo is onlangs het Gouden Boekje Boekje Ken je Pippi Langkous? verschenen met illustraties uit de oorspronkelijke eerste Zweedse uitgave in 1945, van Ingrid Vang Nyman. De illustraties uit dit boekje moeten o.a. de bekende Pippi-illustraties, van Carl Hollander vervangen zodat Pippi er overal op de wereld hetzelfde uitziet.

Astrid Lindgen overleed echter in 2002. Haar gehele nalatenschap, inclusief het auteursrecht, is toen overgedragen aan de Astrid Lindgren Company in Zweden. Deze wordt bestuurd door de nabestaanden van Lindgren. De erven Lindgren vinden het belangrijk dat Pippi Langkous wereldwijd een imago heeft dat zo dicht mogelijk op oorspronkelijke werk van Lindgren aansluit. De nabestaanden hebben daarom jarenlang rechtszaken gevoerd tegen de Duitse versie van het intro lied van Pippi Langkous. Deze was volgens hen niet trouw aan de originele Zweedse versie en maakte daarmee dus inbreuk op het auteursrecht.

De Duitse Pippi is te eigenwijs

De Duitse variant van het lied is in 1969 door Wolfgang Franke bedacht en is bedoeld als aanvulling op de Zweedse originele versie, die korter is. Het Duitse lied, waarop de Nederlandse versie is gebaseerd, maakt Pippi eigenwijzer en gelaagder. Zo voegden zij de zin: ’k Richt de wereld in / Wiedewiede naar mijn eigen zin’ toe en noemen zij de de villa in het Duitse lied ‘Kakelbont’. In de Zweedse versie vertelt Pippi slechts over haar huisdieren en zingt ze dat het allemaal niet zo slecht is als je een paard, een aap, een huis en een zak geld hebt. Zij vertelt niks over ‘haar visie op de wereld’. Ten slotte maakt de zin : ‘ 2 x 3 macht 4 / Widdewiddewitt / und Drei macht Neune!!’ volgens de erven inbreuk op het auteursrecht, omdat deze rekensom met een taalfilosofische uitkomst in de originele Zweedse variant niet voorkomt.

De nabestaanden van Franken verweren zich, door te stellen dat Franke bij de vertaling van het lied gebruik heeft gemaakt van de Duitse vertaling van het boek. De erven Lindgren stellen echter dat de rechten van de vertaling bij hen liggen. Uiteindelijk gaf het gerechtshof in Hamburg de nabestaanden van Lindgren gelijk en veroordeelden zij de nabestaanden van Franken tot een schadevergoeding. De schadevergoeding is gebaseerd op het feit dat de erven van Franken jaren inkomsten hebben ontvangen uit de ‘foute’ vertaling van het lied. En ook de Nederlandse Pippi zingt een toontje lager Nu het verbod op het Duitse lied is toegewezen, kan dit ook consequenties hebben voor de Nederlandse variant. ‘Als de erven op het oorlogspad zijn (en dat zijn erven best vaak), en wij hebben inderdaad zonder toestemming beschermde delen van het lied overgenomen, dan kunnen zij ook proberen de Nederlandse versie aan te pakken’ zegt Bas Kist, mede-oprichter van merkenbureau Chiever in het NRC. De erven moeten dan wel eerst langs de Nederlandse rechter, maar omdat de Nederlandse versie gebaseerd is op de Duitse variant en de Nederlandse auteurswet op veel vlakken overeenkomt met het Duitse auteursrecht, lijkt de uitkomst voorspelbaar. Daarom is besloten om op voorhand al de Nederlandse ‘Hai! Pippi Langkous’, gezongen door Paula Majoor en De Schellebellen in de jaren zeventig, te wijzigen.

Hans en Monique Hagen hebben de nieuwe Nederlandse versie vertaald en de titel van het lied verandert in: ‘Hier komt Pippi Langkous’ zodat deze beter aansluit bij de Zweedse versie van Lindgren: Här kommer Pippi Langstrump’. „Het is de bedoeling dat de nieuwe versie ook bij tv-series en films gebruikt wordt”, zegt Mascha de Vries van uitgeverij Rubinstein, die agent is voor erven Lindgren in de Benelux in het NRC.

De zinnen ‘drie maal drie is zes, wiedewiede wie wil van mij leren’ en ‘ze doet haar eigen zin’ bestaand dus niet meer. Toch blijf ik, eigenwijs als Pippi, het zingen.