Verantwoord diëten, auteursrecht vergeten?

Zo´n vijftien jaar geleden was ´sonjabakkeren´ hét begrip onder mensen die wilden afvallen. Inmiddels heeft dit begrip toch een wat andere dimensie gekregen. Tegenwoordig staat Sonja Bakker vooral bekend om haar knip- en plakwerk. De beroemde dieetgoeroe uit Noord-Holland is al meermaals in opspraak geraakt doordat haar voor de weegschaal verantwoorde recepten niet altijd puur uit haar eigen creatieve geest ontsproten. Maar wat zou Sonja Bakker juridisch gezien kunnen worden verweten. En hoe zit het precies met auteursrecht op recepten? Mogen recepten zomaar worden overgenomen?

Plagiaatgeruchten

In september 2006 werd Sonja Bakker voor het eerst beschuldigd van plagiaat door Bea Pols. Sonja Bakker zou in haar boek ´Bereik je ideale gewicht!´ meerdere passages uit het boek ´Ontwikkel weer liefde & Respect voor je lichaam’ van Bea Pols op nagenoeg dezelfde wijze hebben overgenomen. Daarnaast zou de opbouw van de boeken ook overeenkomen. Bea Pols was van mening dat Sonja Bakker hiermee inbreuk had gemaakt op haar auteursrecht, dan wel dat zij onrechtmatig had gehandeld door delen van haar boek slaafs na te bootsen. In november 2016 heeft de rechtbank in Haarlem uitspraak gedaan en heeft zij geoordeeld dat er geen sprake was van een auteursrechtinbreuk. Nu er geen sprake was van bescherming op grond van het auteursrecht, kon volgens vaste rechtspraak ook geen bescherming worden verkregen onder slaafse nabootsing.

Hoewel Sonja Bakker er toentertijd goed vanaf is gekomen, zijn de plagiaat-geruchten onlangs weer aangewakkerd. Een aantal oud-werknemers beschuldigen Sonja Bakker van plagiaat, terwijl foodblogger Silvia Ribas Dunnirvine van Garden in the kitchen zelfs juridische stappen heeft ondernomen, waaruit een schikking is voortgekomen. Sonja Bakker zou namelijk bestaande recepten via Google translate hebben vertaald om vervolgens te doen alsof zij deze recepten had bedacht. Hierbij werden in sommige gevallen zelfs de originele foto’s gebruikt. De beschuldigingen zorgden er uiteindelijk voor dat ze meerdere recepten van haar sociale media afhaalde en dat Instagram zelfs haar account geheel verwijderde.

Auteursrecht en recepten

In beginsel zijn de beschermingsmogelijkheden die het auteursrecht biedt heel breed. In artikel 10 Auteurswet is namelijk bepaald dat onder een werk van letterkunde, wetenschap of kunst velerlei uitingen kunnen vallen. In dit artikel is een omvangrijke lijst opgenomen van uitingen die hier in elk geval onder vallen (zoals boeken, toneelwerken, muziekwerken en beeldhouwwerken). Bovendien is aan het slot van artikel 10 eerste lid opgenomen dat daarnaast in het algemeen ieder voortbrengsel op het gebied van letterkunde, wetenschap of kunst, op welke wijze of welke vorm dan ook tot uitdrukking gebracht, een auteursrechtelijk beschermd werk kan zijn. Wel dient een werk aan een aantal vereisten te voldoen om auteursrechtelijke bescherming te genieten. Zo moet een werk een eigen oorspronkelijk karakter hebben en een persoonlijke stempel van de maker dragen. Dit houdt onder andere in dat een werk creatief moet zijn en dat is precies waar de kanttekening zit bij een recept. Een recept bestaat allereerst uit een ingrediëntenlijst. Deze lijst bevat geen creativiteit, omdat het opschrijven van ingrediënten noodzakelijk is om het recept te kunnen maken.

Kijken we vervolgens naar het recept zelf, dan bestaat deze in de meeste gevallen uit een basistechniek of omschrijving van de stappen die je moet volgen: “snijd de wortel julienne”, “kook de pasta volgens de aanwijzingen op de verpakking”, etc. Wanneer sprake is van creatieve toevoegingen zou deze tekst mogelijk onder het auteursrecht beschermd kunnen worden, maar dan mogen deze toevoegingen niet te banaal of triviaal zijn. Indien de bereidingswijze en/of de tekst om het recept heen op een zo creatief mogelijke manier wordt beschreven, kan wel sprake zijn van een auteursrechtelijk beschermd werk. Dit is bijvoorbeeld vaak het geval bij kookboeken en foodblogs, waarin meestal niet alleen recepten staan, maar ook de beschrijving van persoonlijke ervaringen en achtergronden bij de recepten.

Tenslotte bestaat een recept meestal niet alleen uit een tekst, maar wordt dit ook vaak aangekleed met een foto. Het bord is op een zo mooi mogelijke manier opgemaakt en deze creatie wordt vervolgens vastgelegd. Voor het maken van de foto zijn creatieve keuzes gemaakt en daardoor rust op de foto uiteraard wel een auteursrecht waardoor deze, zonder toestemming, niet zomaar mag worden overgenomen.

Aangezien Sonja Bakker in het geval van de meest recente plagiaataffaire ook foto’s heeft overgenomen, lijkt in elk geval op dat gebied sprake te zijn van een auteursrechtinbreuk. Waar het gaat om de recepten zelf zal dat mogelijk minder snel het geval zijn. Als ze enkel de feitelijke bereidingswijze en ingrediëntenlijst heeft gekopieerd is waarschijnlijk geen sprake van een auteursrechtelijk beschermd werk en dus ook niet van inbreuk. Als zij het verhaal waarmee het recept is omlijst, waaraan creatieve keuzes ten grondslag liggen, ook letterlijk heeft overgenomen dan begint het er echter sterk op te lijken dat Sonja Bakker wel degelijk auteursrechten heeft geschonden. Een ding staat in ieder geval vast: het imago van Sonja Bakker is zeer succesvol afgeslankt.