.png)
_p.png){kind=small}
Facebook, Google, Miscrosoft, LinkedIn, Amnesty International en andere mensenrechtenorganisaties bundelen hun krachten in de zaak tegen het Israëlische spionage softwarebedrijf NSO Group (hierna: NSO). Het betreft een opmerkelijke combinatie van partijen die een gezamenlijke vijand blijken te hebben. In oktober 2019 spande WhatsApp (dochterbedrijf van Facebook) in de staat Californië een rechtszaak aan tegen NSO. Het bedrijf zou een zwakke plek in WhatsApp hebben gebruikt om 1400 WhatsApp gebruikers met spyware (spionagesoftware) te infecteren. De slachtoffers waren onder meer journalisten, mensenrechtenactivisten en overheidsfunctionarissen. In dit blog bespreek ik kort de feiten en rechtsgang van de zaak. Om te beginnen, kijken we eerst kort naar het bedrijf NSO.
NSO is ontwikkelaar van de Pegasus-spyware. Met deze software kan je via de microfoon van je mobiele telefoon afgeluisterd worden en kan audio van versleutelde telefoongesprekken opgenomen worden. Ook kunnen, onder andere, foto’s via de camera worden gemaakt, kan de locatie van het toestel achterhaald worden en toegang tot opgeslagen wachtwoorden worden verkregen.[1] NSO verkoopt zijn producten aan overheden die deze gebruiken in de strijd tegen criminaliteit en terrorisme. Zoals eerder gezegd is deze software echter ook ingezet tegen advocaten, journalisten, mensenrechtenactivisten en overheidsfunctionarissen.[2] Zo wordt beweerd dat de spyware tegen Omar Abdulaziz, mensenrechtenactivist en criticus van Saoedi-Arabië, is gebruikt.[3] Hij was een naaste collega van de vermoorde Washington Post journalist Jamal Khashoggi en heeft ook een zaak aanhangig gemaakt bij de rechtbank te Tel Aviv, Israël.[4]Maar hoe zit het voor NSO met de zaak in Amerika?
In eerste aanleg van de Amerikaanse zaak draaide het verweer van NSO vooral om het feit dat niet NSO, maar NSO’s soevereine klanten schuld hadden. Omdat het bedrijf zijn spyware slechts aan overheden verkoopt, claimt het bedrijf foreign sovereign immunity: een al lang bestaande juridische doctrine die inhoudt dat buitenlandse overheden gewoonlijk zijn uitgesloten van rechtszaken in Amerikaanse rechtbanken. De onderliggende feiten van de zaak werden echter nauwelijks door NSO betwist.[5] De federale Amerikaanse rechter Phyllis Hamilton achtte NSO Group’s argumenten daarom niet voldoende overtuigend om aan te nemen dat het bedrijf geen enkele rol speelde in het ‘targeten’ van de WhatsApp gebruikers. Daarbovenop overwoog ze dat, ondanks het feit dat dit op aanwijzing van hun klanten gebeurde, bleek dat NSO juist in zekere mate een rol heeft gespeeld bij het gericht volgen van individuen.[6]
Om deze reden besloot Hamilton dat de zaak door kon gaan in een Amerikaanse federale rechtbank. Deze beslissing heeft als gevolg dat de rechter NSO kan dwingen om informatie over zijn klanten, waaronder overheden, te onthullen. Verder zal WhatsApp in staat zal zijn om relevante documenten en andere informatie over NSO’s praktijken te verkrijgen. Dit kan in het nadeel werken voor overheidsklanten die eerder elke associatie met het bedrijf ontkenden. NSO is tegen deze beslissing in hoger beroep gegaan.[7]
Op 21 december 2020 hebben Tech bedrijven: Cisco, GitHub, Google, LinkedIn, Microsoft, VMWare en de Internet Association in een brief aan het Hof van Beroep voor het 9e circuit laten weten dat zij in de rechtszaak achter WhatsApp staan.[8] In de brief betogen de Tech bedrijven dat private ondernemingen aansprakelijk gehouden kunnen worden wanneer zij hun surveillance technologie in strijd met Amerikaanse wetgeving gebruiken, ongeacht wie hun klanten zijn. Ook beschrijven zij de grote risico’s die zullen ontstaan wanneer dergelijke immuniteit zou worden verleend aan bedrijven. Bijvoorbeeld het gevaar dat dergelijke software door meer overheden zal worden gebruikt en daardoor meer schade aangericht zal worden.
Aansluitend heeft op 23 december ook een coalitie van mensenrechten, persvrijheid- en privacy organisaties waaronder Amnesty International, de EEF,[9] Reporters without borders, en Internet Freedom Foundation in een brief. haar steun aan WhatsApp uitgesproken. De coalitie schrijft dat kernwaarden die Amerika vertegenwoordigen in het geding zijn.[10] De coalitie bepleit tevens dat geen enkel privaat bedrijf, slechts omdat het samenwerkt met buitenlandse overheden, gebruik zou mogen kunnen maken van foreign sovreign immunity. Dit geldt te meer wanneer zulke overheden deze krachtige technologie, die het bedrijf verschaft, gebruikt om mensenrechten te schenden.
Daarbovenop leggen de partijen uit dat surveillance middelen niet alleen een inmenging zijn in het recht op privacy en een bedreiging vormen voor de vrijheid van meningsuiting, maar ook fysieke schade kunnen toebrengen in de vorm van onwettige arrestaties en executies. Verder voorziet de brief in voorbeelden van hoe NSO met de WhatsApphack zijn overheidsklanten heeft gelopen om burgers te ‘targetten’. Het ging hier onder meer om Rwandese politieke tegenstanders en critici van Saoedi-Arabië. Tot slot worden voorbeelden gegeven van NSO’s medeplichtigheid bij het schenden van mensenrechten door de Mexicaanse overheid tegen journalisten en de echtgenote van een vermoorde journalist.[11]
Hoe de zaak in Amerika zal aflopen, is nog niet bekend. Te verwachten is dat beide partijen alle mogelijke rechtsmiddelen zullen aanwenden om te proberen hun belangen af te dwingen. Naast de zaak die door Whatsapp in Californië is aangespannen en de zaak die door Omar Abdulaziz in Tel aviv aanhangig is gemaakt, heeft ook Amnesty International in Israël NSO aangesproken. Daarmee zal het voor NSO ongetwijfeld een spannend jaar worden.
[1] ‘Techbedrijven achter Facebook in de rechtszaak tegen NSO Group’, security.nl 22 december 2020.
[3] S. Kirchgaessner, ‘US Judge: Whatsapp lawsuit against Israeli spyware firm NSO can proceed’, theguardian.com 17 juli 2020 (hierna: the guardian).
[4] O. Holmes & S. Kirchgaessner, ‘Israeli spyware firm fails to get hacking case dismissed’, theguardian.com 16 januari 2020.
[5] S. Cope & A. Crocker, ‘EFF to Ninth Circuit: Don’t grant immunity to Notorious Spyware Company’, eff.org 21 december 2020 (hierna: Eff).
[11] Eff.