Grote techbedrijven opgelet: EU Commissie stuurt aan op strengere platform regulering

De Europese Commissie heeft dinsdag 15 december een ingrijpende hervorming van de Europese digitale ruimte voorgesteld.[1] Het gaat om een uitgebreide reeks nieuwe regels voor alle digitale diensten, met inbegrip van sociale media, online marktplaatsen en andere online platformen die in de Europese Unie actief zijn: de Digital Services Act en de Digital Markets Act. Beide voorstellen zien op verbeterde betrouwbaarheid voor Europese gebruikers en op beveiliging van digital services. Daarnaast wordt innovatie gestimuleerd.[2] In deze blog ga ik, na een korte achtergrond, in op de inhoud van beide voorstellen.

Europees gedachtegoed

Grote techbedrijven zoals Google, Facebook en YouTube hebben steeds meer invloed op gebruikers van hun diensten. Om de diensten (gevoelsmatig) gratis te kunnen gebruiken, wordt betaald door middel van persoonsgegevens. Er worden immers talloze cookies geplaatst en grote hoeveelheden datapunten verzameld.

De laatste jaren heeft de Commissie samen met lidstaten gereflecteerd op de effecten van deze internettussenpersonen op fundamentele rechten, competitie en op onze samenleving en economie in haar geheel. Hieruit zijn verschillende initiatieven ontstaan. Denk bijvoorbeeld aan de inwerkingtreding van the Digital Single Market Directive die uiterlijk 7 juni 2021 in alle lidstaten geïmplementeerd wordt.[3] Met name op zogenaamde ‘Online Content Sharing Service Providers’ zoals YouTube heeft verordening een aanzienlijke impact. De voornaamste reden hiervoor is de zogenaamde Value Gap waartegen de muziekindustrie al jaren strijdt.[4]

Het doel van de achterliggende strategie van de Europese Commissie is om een gemeenschappelijke Europese gegevensruimte te creëren waarin regels overeenkomen en dezelfde waarborgen gelden. Daarnaast bieden Europese regels bescherming van fundamentele rechten van burgers en leiden ze tot een eerlijke en transparante digitale markt. Tegelijkertijd moet technologische innovatie en competitie de ruimte krijgen om te groeien, zodat ook kleine aanbieders een marktaandeel kunnen bemachtigen.

Digital Services Act

De Digital Services Act versterkt het evenwicht tussen rechten en verantwoordelijkheden van gebruikers, platformen en de overheid. De basis zijn Europese waarden zoals vrijheid, democratie en rechtsstaat. Vooral op platformen die meer dan 10% van de Europese bevolking bereiken zal dit een impact hebben.[5] Voor deze platformen geldt namelijk dat ze meer verantwoordelijkheid krijgen en er strengere sancties op het spel staan.

De belangrijkste nieuwe verplichtingen zien op het verwijderen van illegale online goederen, diensten en/of content. Daarbij is wel van belang dat er waarborgen komen voor gebruikers wiens content onterecht is verwijderd. Daarnaast komen er verschillende regels die de transparantie vergroten van bijvoorbeeld online advertenties en algoritmes die gebruikt worden voor recommended content. De meest opvallende toevoeging is volgens mij de nieuwe mogelijkheid voor onderzoekers om inzicht te krijgen in hoe een platform werkt, door ze toegang te geven tot key platform data. Veel platforms zullen hier niet blij mee zijn, maar toch is het een enorme stap in de goede richting wat transparantie betreft. De nieuwe Board of National Digital Services Coordinators zal toezicht houden op de ‘10%-platformen’. Waar nodig kan de Board directe sancties opleggen.

Digital Markets Act

Door hun grote impact op de interne markt, hebben sommige grote platformen een zogenaamde poortwachtersfunctie. Ze vormen immers de link tussen klanten en gebruikers en hebben een diepgewortelde duurzame positie verworven. Gevaren hiervan zijn bijvoorbeeld dat ze op een oneerlijke manier data gebruiken, of het moeilijk maken voor gebruikers om van platform te wisselen. Concreet zal de Digital Markets Act deze sterke positie waar nodig proberen te beperken.

Ten eerste gelden de regels alleen voor de genoemde ‘major’ platform services die het meest geneigd zijn om gebruik te maken van hun positie in de digitale markt. Om deze platformen onder de definitie van een ‘major’ platform te scharen, komt er een kwantitatieve drempel waaraan voldaan moet worden. De Commissie verricht marktonderzoek om de grootte van bepaalde platformen te kunnen toetsen. Ten tweede verbiedt het voorstel een aantal bad habits. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de zogenaamde dark patterns.[6] Ten derde moeten de poortwachters actief maatregelen nemen om te garanderen dat software van derden goed functioneert in combinatie met hun eigen services. Op non-compliance staat een boete van maximaal 10% van de wereldwijde omzet. Voor privaatrechtelijke recidivisten geldt dat er structurele maatregelen opgelegd kunnen worden. In gevallen waarin geen passende maatregelen bestaan, kunnen ze zelfs gedwongen worden om een deel van hun services te af te stoten of te verkopen.

Het lijkt erop dat Europa de mogelijkheid wil creëren om proactief actie te ondernemen tegen bepaalde tech-giganten die op dit moment enorme invloed hebben. Een boete van 10% van de wereldwijde omzet is bijvoorbeeld veelbeduidend. Volgens mij is dit een positieve ontwikkeling, hoewel het belang van de vrijheid van onderneming niet uit het oog mag worden verloren. Het Europees Parlement en lidstaten zullen het voorstel van de Commissie tot in detail gaan bespreken. We zullen voor nu dan ook moeten afwachten of, en in welke vorm, de voorstellen daadwerkelijk worden aangenomen.

[1] Zie bijvoorbeeld: https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/digital-services-act-package.

[2] Volgens de Commissioner for Internal Market Thierry Breton.

[3] Directive (EU) 2019/790.

[4] De Value Gap is het verschil tussen wat Online Content Sharing Service Providers verdienen aan advertenties en wat ze afdragen aan rechthebbenden in de vorm van royalties dan wel licentievergoedingen.

[5] Op dit moment staat 10% van de totale Europese bevolking gelijk aan ongeveer 45 miljoen mensen.

[6] A dark pattern is ‘a user interface that has been carefully crafted to trick users into doing things, such as buying overpriced insurance with their purchase or signing up for recurring bills.’ Sinds 2010 bestaat er een website waarop een “HallofShame” staat, met een aantal duidelijke praktijkvoorbeelden: https://darkpatterns.org/hall-of-shame.