Deepfake Cruijff zorgt voor gemengde reacties, wat is er tegen te doen?

Begin dit jaar was Beau van Erven Dorens wekelijks op tv te zien met RTL exclusief. In de satirische show werden opvallende gebeurtenissen van de afgelopen week besproken waarbij twee panels moesten raden of de gebeurtenissen wel of niet echt waren gebeurd. Een van de vaste ‘gasten’ in het programma was Johan Cruijff, maar dan als deepfake-variant. Het leek alsof Cruijff echt aan het praten was, maar in feite waren Cruijffs gezicht en stem door middel van kunstmatige intelligentie op een andere persoon geplakt. In een van de fragmenten droeg Cruijff in dichtvorm een ode op aan de doden. Sommige kijkers vonden het optreden grappig. Veel anderen vonden het ronduit een blamage.

Het komt vaak voor dat deepfakes worden gemaakt zonder dat er toestemming voor is gegeven. Zo heeft Jay-Z actie ondernomen tegen een filmpje waarin zijn stem werd nagebootst om hem een passage uit Hamlet te laten rappen. Er zijn ook talloze gevallen waarbij de gezichten van bekende mensen zijn gedeepfaked in pornofilmpjes. Op gevoel zullen veel mensen vinden dat dit niet zomaar zou moeten kunnen, maar er is momenteel nog geen wetgeving die specifiek is gericht op deepfakes. Wat is ertegen te doen?

Deepfake

Deepfake is een samenstelling van deep learning en fake. Deep learning is de techniek die wordt gebruikt om de neppe beelden te creëren. Voor het filmpje van Cruijff wordt door een computer een grote hoeveelheid aan beeldmateriaal van Cruijff geanalyseerd. De computer herkent hierbij allerlei kenmerken van zijn gezicht zoals bijvoorbeeld de manier waarop zijn mond beweegt als hij praat. Op basis hiervan wordt een datamodel van Cruijff gevormd dat vervolgens wordt toegepast in de nepvideo.

Het concept dat een persoon in een filmpje wordt geplakt is niet nieuw. De meeste lezers zullen bijvoorbeeld een fragment uit Forrest Gump hebben gezien waarin Forrest historische figuren zoals John F. Kennedy ontmoet en de hand schudt.Tegenwoordig kunnen dit soort filmpjes nog realistischer en relatief eenvoudig worden gemaakt. Met smartphone apps zoals Reface sta je binnen een paar minuten met Rose op de Titanic of op de catwalk van een Victoria’s Secret show.

Het portretrecht

Als je grappige filmpjes met je vrienden maakt met apps zoals Reface, zullen er niet zo snel problemen ontstaan (los van een rits van privacy issues die gepaard gaan met gezichtsherkenning). Dit is anders wanneer er wat serieuzere filmpjes van andere mensen worden gemaakt, waarbij het amper duidelijk is dat het om nepbeelden gaat. Het portretrecht biedt in zulke gevallen mogelijkheden om de afgebeelde persoon te beschermen.

Onder het portretrecht kan een geportretteerd persoon in bepaalde gevallen verbieden dat iemand een portret van hem publiceert. Een portret kan bijvoorbeeld een foto of een filmpje zijn. Als het portret niet in opdracht is gemaakt dan kan de geportretteerde bescherming inroepen als hij hiervoor een redelijk belang heeft. In de meeste gevallen gaat het dan om een privacy of commercieel belang.

Er is al sprake van een portret als iemand herkend kan worden aan de hand van de kenmerken die zijn afgebeeld. Hoewel er in een deepfake filmpje dus geen sprake is van een portret in de enge zin van het woord, kan een persoon ook worden beschermd als het duidelijk is dat hij wordt afgebeeld. Het portret van ex-voetballer Edgar Davids werd bijvoorbeeld al eerder beschermd als videogame personage. Davids kreeg een vergoeding omdat het personage zoveel elementen van hem bevatte, dat het beeld van Davids werd opgeroepen. De bescherming die het portretrecht biedt heeft echter wel grenzen. Vorig jaar verloor Max Verstappen een hoger beroep tegen supermarktketen Picnic. Picnic gebruikte in een commercial een lookalike van Verstappen. In dit geval vond het hof dat er geen sprake was van inbreuk op zijn portretrechten omdat het voor het publiek voldoende duidelijk dat het hier ging om een persiflage van zijn optreden in de Jumbo commercials. Verstappen werd volgens het hof dus niet zelf afgebeeld.

‘In zekere zin ben ik waarschijnlijk onsterfelijk’

Hoewel er op dit moment dus geen wetten bestaan die specifiek zijn gericht op deepfakes, biedt het portretrecht mogelijkheden voor bescherming. In sommige heftige gevallen, waar de goede naam van een persoon wordt aangetast, zou er ook een beroep op het strafrecht gedaan kunnen worden. Verder zijn er ook privacywetten die bescherming kunnen bieden tegen deepfakes.

In het geval van RTL exclusief kan Cruijff helaas zelf geen bescherming meer inroepen. Wel kunnen zijn nabestaanden zich verzetten tegen de deepfake, als ook zij hier een redelijk belang voor hebben. Oppassen dus.. voor RTL. Tot die tijd kan RTL doorgaan met het maken van de deepfakes van Cruijff. Hoe realistisch de beelden ook zijn, de geniale Cruijffiaanse uitspraken zijn niet voor faken vatbaar. Dat is iets wat alleen de meester zelf kon creëren.