De European Media Freedom Act: bevordering of bedreiging voor de persvrijheid?

Introductie

De persvrijheid en media pluralisme staan onder druk. Steeds vaker worden journalisten bespioneerd, bedreigd of zelfs vermoord. Daarnaast is het probleem van desinformatie nog steeds actueel en zijn er groeiende zorgen dat de publieke media worden misbruikt voor propaganda. De Europese Commissie is al langer bezorgd over de persvrijheid in vooral Hongarije en Polen. Zo wordt de Hongaarse premier beticht van het ondermijnen van de onafhankelijkheid van de media door het uitdelen van overheidsfinanciering om staatspropaganda te verspreiden.

Helaas staat niet alleen in Oost-Europese landen de persvrijheid onder de druk. Afgelopen jaar is Nederland 22 plaatsen gezakt op de persvrijheid index opgesteld door Verslaggevers zonder Grenzen, met als dieptepunt de moord op Peter R. de Vries vorig jaar. In reactie op deze ontwikkelingen heeft de Europese Commissie op 16 september het wetsvoorstel voor de European Media Freedom Act aangekondigd. Dit wetsvoorstel is echter met gemengde ontvangen door de verschillende media organisaties. Biedt dit nieuwe wetsvoorstel de beoogde versterking van de persvrijheid en media pluriformiteit òf vormt het wetsvoorstel juist een bedreiging voor deze Europese grondrechten?

Het wetsvoorstel

Het nieuwe voorstel legt verschillende rechten en verplichtingen vast en heeft als hoofddoel de redactionele onafhankelijkheid van Europese Media te beschermen. Het vermogen van de staat om de media te beïnvloeden zal aanzienlijk worden verminderd. Daarnaast moeten er extra waarborgen worden gecreëerd voor de publieke omroepen en voor een eerlijke verdeling van de overheidsfinanciering. Verder zou er meer transparantie moeten komen over wie de eigenaren van mediabedrijven zijn en moet het bespioneren van journalisten door de overheid verboden worden.

Voor grote platforms, zoals Twitter en Facebook, wordt een meldplicht ingevoerd wanneer ze redactionele content van mediaorganisaties verwijderen. Ook moeten de platforms duidelijk motiveren waarom ze de content hebben verwijderd en krijgen mediaorganisaties de mogelijkheid om de verwijdering aan te vechten. De Europese Commissie heeft in het voorstel ook het plan opgenomen voor een onafhankelijke Europese Mediaraad, die een adviserende en toezichthoudende rol zou krijgen. Deze Mediaraad bestaat uit een samenwerkingsverband van nationale toezichthouders van de lidstaten. In Nederland zal dit het Commissariaat voor de Media zijn.

Gemengde reacties

Het voorstel voor de European Media Freedom Act is door de mediaorganisaties met gemengde reacties ontvangen. De Europese Federatie van Journalisten (EFJ) ziet het wetsvoorstel als een belangrijke stap in het aanpakken van de toenemende bedreigingen voor de persvrijheid in Europa. Volgens Europarlementariër Thijs Reuten van de PvdA creëert de wet een recht voor alle Europeanen op pluraliteit van onafhankelijke media en bewaakt deze daarnaast de redactionele onafhankelijkheid van Europese mediaorganisaties.

Daarentegen betoogt de Europese vereniging van krantenuitgevers dat de vrije en onafhankelijke pers van oudsher juist is uitgesloten van regelgevend toezicht door media-autoriteiten, als erkenning van haar democratische functie en van het fundamentele recht op informatie. Bovendien laten de EU-verdragen het pers- en algemeen mediabeleid over aan de lidstaten, wat gedifferentieerde regels mogelijk maakt die zijn afgestemd op de kenmerken van elke nationale mediamarkt. Volgens hen is er ook geen rechtvaardiging om de pers onder toezicht te plaatsen van een European Board for Media Services met inmenging van de Europese Commissie. Dit alleen al geeft aanleiding tot grote bezorgdheid over de verovering van de politieke media ten koste van de persvrijheid en het belang ervan voor de democratie.

Ook NDP Nieuwsmedia, de Nederlandse brancheorganisatie voor nieuwsmedia, ziet een gevaar in het wetsvoorstel. De vrijheid van drukpers, in Nederland vastgelegd in Artikel 7 van de Grondwet, garandeert al meer dan 200 jaar dat de overheid zich weerhoud van inmenging in de pers. Op grond van het wetsvoorstel zouden mediadiensten maatregelen moeten nemen om te garanderen dat de redactionele onafhankelijkheid wordt gewaarborgd. Hierdoor zouden mediadiensten niet zelf meer de volledige regie hebben over hun invulling, maar stelt de wetgever vooraf al eisen vast hierover.

Conclusie

Nu de persvrijheid al langer onder druk staat, is het geen verrassing dat de Europese Commissie wil ingrijpen. In de komende periode zal het voorstel worden voorgelegd aan het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie voor onderhandelingen. Indien de wet wordt aangenomen, zal deze naar verwachting in 2024 in werking treden. Het is echter maar de vraag of het wetsvoorstel de juiste balans weet te waarborgen tussen enerzijds het versterken van de pluriformiteit van de media en anderzijds het garanderen van de Nederlandse traditie van de onafhankelijke pers zonder inmenging van de wetgevende macht.