Auteursrecht in King’s landing?

Over de verfilming van “oeuvres préexistantes” en muziekgebruik in films

“A wise man once said: a true history of the world is a history of great conversations in elegant rooms”, aldus Tyrion Lannister speaking of himself. Deze quote uit de populaire HBO-serie Game of Thrones (GoT) zal je vast niet ontgaan zijn. En als deze bekende serie je onbekend is, niet gevreesd. In dit blog zal niet worden uitgewijd over de dramatische season finale van de wereldberoemde GoT-saga.

Auteursrechtelijk gezien is het maken (en/of exploiteren[1]) van zulke films of series wel een interessante. Want hoe zit het eigenlijk met de auteursrechten bij het maken van een film, gebaseerd op een al eerder gepubliceerd werk, zoals bijvoorbeeld een boek? Komt ook auteursrecht toe aan acteurs die op “creatieve” wijze een script tot uiting brengen? En hoe zit het met de muziek die gebruikt wordt? In onderstaande blog zul je de antwoorden op deze vragen lezen.

Verfilming van een bestaand werk

In hoofdstuk V van de Nederlandse Auteurswet (Aw) staan bijzondere bepalingen met betrekking tot filmwerken. Een filmwerk heeft betrekking op een groot scala aan “werken die bestaan uit een reeks bewegende beelden met of zonder geluid, ongeacht de wijze van vastlegging van het werk, indien het is vastgelegd”. Hieronder valt ook de “verfilming”, waar een auteursrecht op rust volgens het artikel 10 lid 2 Aw. Een filmische bewerking van een eerder bestaand werk, bijvoorbeeld in de vorm van een boek, valt daar dus ook onder - vergelijk bijvoorbeeld de boekenserie “A Song of Fire And Ice” van George R.R. Martin die later is verfilmd als een reeks van series.[2]

De auteursrechten met betrekking tot dit eerder bestaande werk moeten door de verfilmer geëerbiedigd worden. [3] Hoewel de auteur van het boek het scheppende werk van de film heeft geschreven, wordt hij niet (altijd) aangemerkt als maker van de film zelf aangezien hij dit werk niet als “voor de film bestemd” heeft gemaakt. De schrijver van GoT is dus niet per definitie de auteursrechtelijke maker van de verfilming. Zulke werken - de boeken waar de film of serie op gebaseerd zijn - worden ook wel “oeuvres préexistantes” genoemd. Omdat de schrijver van het boek niet als medemaker van de film wordt gezien, verkrijgt hij daarop ook geen auteursrecht. Wel zou de auteur van het boek in de hoedanigheid van bijvoorbeeld de scenarioschrijver van de film in aanmerking kunnen komen voor een proportionele billijke vergoeding, maar dan moet een maker daarvoor wel alle rechten als de exploitatie van het filmwerk overdragen aan de producent.

Geen auteursrecht voor hoofdmakers, wel een aanvullende vergoeding

Op acteren an siche bestaat geen auteursrecht. Bij acteren is geen sprake van een “bijdrage van scheppend karakter” omdat acteren niet meer is dan het uitvoeren van een kunstuiting op basis van een voorafgaand geschreven script (waarop dus wel auteursrecht rust). Om (bij filmwerken) auteursrechtelijk relevant te kunnen zijn moet er worden voldaan aan de werktoets, die simpelweg inhoudt: als het maar duidelijk is dat iets van jou afkomstig is en niet van een ander is overgenomen. Op acteerwerk bestaat alleen een zogenaamd naburig recht, een soort afgeleid auteursrecht. Sinds de invoer van de Wet auteurscontractenrecht is de positie van hoofdmakers van films (hoofdrolspelers, regisseurs en scenarioschrijvers) verstevigd, doordat zij - naast een billijke vergoeding van de producent - ook recht hebben op een “aanvullende proportionele billijke vergoeding” van de exploitant. In ruil voor de overdracht van rechten van de maker aan de producent ontvangen de collectieve beheersorganisaties deze vergoeding van de kabelexploitanten. Een uitvoerende kunstenaar (dus ook een hoofdrolspeler) verkrijgt via de Wet naburige rechten daarom wel een extra “recht” van beloning voor zijn werk, maar geen auteursrechten.

Filmmuziek

Misschien is het wel ook opgevallen dat er bijvoorbeeld in de GoT-serie alleen speciaal gecomponeerde muziek te horen is en geen bekende top 40-hits. Dit kan een auteursrechtelijk relevante reden hebben, omdat ten aanzien van filmmuziek een apart regime geldt. Filmmuziek is zodanig niet onlosmakelijk verbonden met (het overige) van het filmwerk dat gesproken moet worden van een werk van de componist (en/of tekstdichter) enerzijds en het werk van de filmmakers anderzijds. Dus verkrijgt een componist en/of de tekstdichter een eigen auteursrecht op (het ten gehore brengen van) de muziek.

Degenen die de muziek en de bij de muziek behorende tekst maken, worden uitgezonderd van deze regeling omdat voor hen het vermoeden van rechtenoverdracht niet geldt: het auteursrecht op de filmmuziek gaat dus niet over op de filmproducent. Dit geldt wel voor alle overige rechten, zoals de verspreiding van de film. De exploitatie van muziekwerken wordt vaak door organisaties als Buma en Stemra uitgeoefend. Wanneer de filmmuziek in opdracht van de filmmaker zelf wordt gecomponeerd dan behoort het auteursrecht daarop automatisch toe aan de filmmaker zelf.

Enfin…

Tyrion’s wijsheid werd niet alleen in de serie zelf gebruikt: ook een rechter schroomde niet zijn punt te maken door gebruik van een zin afkomstig uit het GoT-filmscript. Het gebruiken van een quote die afkomstig is uit een filmscript, zoals het geval was bij een Amerikaanse rechter, zal in een Nederlandse situatie echter geen auteursrechtinbreuk kunnen opleveren. Op wetteksten en rechterlijke uitspraken als zodanig rusten geen auteursrechten. Jammer voor de Lannisters, maar ook de hoofdmakers hebben in dit opzicht dan toch weinig kans: het in een rechterlijke uitspraak citeren van een deel uit een filmscript zal in auteursrechtelijk opzicht geen problemen opleveren. Of daarmee de juiste toon -in scène- wordt gezet binnen de rechtszaal; dat is een andere discussie.

[1] Het exploitatierecht in de zin van de Auteurswet ziet op het exclusieve recht van de maker van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst om het werk openbaar te maken en het werk te verveelvoudigen.

[2] Opmerkelijk is dat de laatste drie seizoenen van de serie GoT niet meer zijn gebaseerd op de boeken zelf, maar een zogeheten “prequel” of “spin-off” zijn: de boeken bestonden nog niet maar de verhaallijn werd op basis van de originele personages in de boeken wel verder bedacht en uitgewerkt.

[3] Dit volgt uit art. 10 lid 2 jo. art. 13 Aw.