5G en het ‘Internet of Things’: is ‘offline’ zijn verleden tijd?

5G is een omstreden nieuwe telecomtechnologie. Hoewel de technologie veel voordelen met zich meebrengt, is het reeds het doelwit geweest van diverse beschuldigingen. Sommigen beweren dat 5G een bedreigen vormt voor de volksgezondheid. Anderen claimen zelfs dat het 5G-netwerk het coronavirus zou veroorzaken. In dit blog zullen gezondheidsrisico’s en complottheorieën buiten beschouwing worden gelaten. Dat wil niet zeggen dat geen andere bezwaren bestaan voor het gebruik van 5G, met name op het gebied van privacy. In dit blog zal ik daarom ingaan op de mogelijke risico’s van het 5G-netwerk voor onze privacy en het recht op gegevensbescherming. Allereerst ga ik kort in op de voordelen van 5G.

Voordelen van het 5G-netwerk

5G-netwerk technologie tilt het 4G-internet naar een ongekend snel mobiel netwerk. Het wordt mogelijk om veel meer data te versturen en deze kan sneller worden gedownload. Door het 5G-netwerk wordt ook de bandbreedte groter. Dit betekent dat de verbinding ook goed moet blijven op drukbezochte locaties zoals grote festivalterreinen of voetbalstadions.[1] Daarnaast groeit de vraag naar mobiele data nog elke dag, welke opgevangen kan worden door het 5G-netwerk. Deze groei wordt niet alleen veroorzaakt door het groeiend aantal mensen dat wereldwijd toegang krijgt tot het mobiele netwerk. Deze komt ook door het toenemend aantal apparaten dat is verbonden met het internet, ook wel genoemd het ‘Internet of Things of het ‘Internet der Dingen’.[2]

Apparaten met ogen en oren

Het ‘Internet of Things’ (IoT) heeft als gevolg dat steeds meer moderne apparaten verbonden kunnen worden met een netwerk, met elkaar in verbinding staan en met elkaar kunnen communiceren. Met diverse sensoren worden producten voorzien van zintuigen die waardevolle informatie verzamelen over hun toestand, omgeving of gebruiker. Hierdoor maken ze het leven van de consument makkelijker. Bestaande voorbeelden zijn: De slimme thermostaat die niet alleen de temperatuur meet maar ook beschikt over een bewegingssensor die nagaat of er iemand thuis is, de slimme koelkast geïntegreerd met de stem van Amazon’s Alexa en de smart watch. Bijna geruisloos maken steeds meer consumenten de overstap naar de wereld van deze slimme producten.

De opkomst van het snelle 5G-netwerk zal waarschijnlijk leiden tot een explosieve groei van het IoT. Er wordt zelfs gesproken van een Stille of Vierde Industriële Revolutie. De technologie is toepasbaar op allerlei gebieden: Van de gezondheidszorg, en kantoorgebouwen, tot op gehele steden (smart cities).[3] Nederland heeft reeds stappen gezet om van verscheidene steden smart cities te maken. Deze maken het voor gemeenten mogelijk om tal van zaken bij te houden en zo oplossingen te vinden voor bijvoorbeeld de infrastructuur, verkeer en veiligheid. [4] Daarmee dringt het IoT, langzaam maar zeker, binnen in verschillende aspecten van ons leven. De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) is in oktober 2019 een verkennend onderzoek gestart naar de ontwikkeling van smart cities en de manier waarop gemeenten omgaan met de privacy van burgers. Is onze persoonlijke informatie en ons privéleven nog wel veilig?

De dreiging van het Internet of Things voor onze privacy

De gemiddelde consument aarzelt niet om slimme producten aan te schaffen. Wie wil immers niet profiteren van de mogelijkheden van nieuwe technieken? Hoe meer consumenten de overstap maken naar slimme apparaten, hoe meer persoonlijke informatie wordt verzameld. Uit de praktijk blijkt dat gebruikers weinig grip hebben op wat er met hun data gebeurt en dat Tech bedrijven hier niet transparant over zijn.[5] Zoals de ervaring leert, is persoonlijke informatie daarnaast niet altijd voldoende beveiligd of kan deze per ongeluk toch door anderen worden ingezien. Het is maar de vraag of hier verbetering in komt als nóg meer data wordt verzameld. Neem het voorbeeld van Amazon’s Echo Assistant die per ongeluk privégesprekken vastlegde en deze vervolgens naar een collega van de gebruiker stuurde. Een ander voorbeeld is de slimme koelkast van Samsung waarmee Gmail-wachtwoorden achterhaald konden worden. Zelfs wanneer data wordt gebruikt ter verbetering van producten gaat het soms mis: Medewerkers van Google, Amazon en Apple die spraakopnames analyseerden met het doel de voice assistants te verbeteren, kregen geregeld per ongeluk opgenomen gesprekken te horen. Als gevolg hoorden zij opnames van, onder andere, gesprekken tussen doktoren en patiënten, de bespreking van zakelijke deals en koppels die seks hadden.

In een 5G-wereld, waarin objecten zijn voorzien van sensoren, microfoons en camera’s, zijn de fysieke en virtuele werelden met elkaar verweven. Binnen-en buitenshuis wordt constant naar ons gekeken en geluisterd, zelfs als we ‘offline’ zijn. Wanneer commerciële partijen binnen de muren van ons huis met ons kunnen meeluisteren, is het voor hen niet alleen mogelijk om - zoals zij zelf aangeven - hun producten te verbeteren, maar ook om een compleet beeld van ons privéleven te verkrijgen. Ook het volgen van mensen op (gedeeltelijk) openbare plekken is een inbreuk op onze privacy. “Het is groot goed om je in het openbaar vrij te kunnen bewegen en je onbespied te wanen”, aldus Aleid Wolfsen voorzitter van de AP.

Een surveillance samenleving in ruil voor een comfortabel leven?

Is het onvermijdelijk dat wij vroeg of laat onze persoonlijke gegevens en privacy zullen opgeven voor de gemakken en voordelen die de 5G-technologie ons biedt? De ontwikkeling van 5G-producten zal ongetwijfeld sprongen maken. Het is, mijns inziens, daarom van belang dat technieken die vergaarde informatie goed kan bewaken en de privacy van gebruikers kan waarborgen ook geavanceerder wordt. Als deze ontwikkeling achterblijft, is de kans groot dat gevoelige persoonlijke informatie in de toekomst vaker op straat zal liggen. Daarnaast meen ik dat de kans klein is dat Nederland zich op vergelijkbaar niveau zal ontwikkelingen als een land als China dat gekenmerkt wordt door zijn smart cities en video surveillance. Toch halen ook Europese steden als Londen en Berlijn de ‘top 20- meeste surveillance camera's per burger’. Het is daarom denkbaar dat, als onze privacy- en gegevensbescherming wetten en richtlijnen niet behoorlijk worden bewaakt, ook in Nederland in meer of mindere mate surveillance steden ontstaan. Gelukkig zit onze privacy bewaker niet stil; de AP verwacht deze zomer het onderzoek naar smart cities af te ronden.

[1] R. Blom, ‘5G in Nederland: de 5 belangrijkste vragen beantwoord’, androidplanet.nl 30 april 2020.

[2] D. Jansen, ‘5G en privacy: moeten we ons zorgen maken?’, vpngids.nl (online, bijgewerkt 15 april 2020).

[3] A. Badirova, ‘Security and Privacyin Internet of Things, researchgate.net juli 2018, p.2.

[4]T. Stirler, ‘China start officieel met het blockchain-based smart city identificatie-systeem’, allesovercrypto.nl 4 november 2019.